فرهنگ و هنر؛ قدرت آفرین در اکسپوهای جهانی ...

بازیگر اصلی و قدرت بخش اکسپوهای جهانی بی شک، فعالیت ها و نمایه های فرهنگی - هنری است .

مروری بر تاریخچه ی 166 ساله ی اکسپوهای جهانی نشان می دهد، آن چه بر بستر اقتصاد و فن آوری، بازیگر اصلی و قدرت بخش نهایی در این آوردگاه بزرگ بین المللی است، بی شک، فعالیت ها و نمایه های فرهنگی - هنری است .

چه در اکسپوهای جهانی - مانند اکسپو 2010 شانگهای و اکسپو 2015 میلان - که جمهوری اسلامی ایران در آن حضور داشته، چه در اکسپوهای بین المللی تخصصی - مانند اکسپو 2012 یوئسو - که جمهوری اسلامی ایران در آن غایب بود و البته در دوره ی بعدی آن، یعنی اکسپو 2017 آستانه (قزاقستان) حاضر خواهد بود، « فرهنگ» و «هنر» همواره یک بُعد اصلی این رویداد عظیم را به خود اختصاص داده است .

از سازه های نمایشگاه که درواقع بزرگ ترین نمایشگاه معماری است، تا چیدمان، اجزا و ارایه های پاویون های مختلف ملل متفاوت از پنج قاره جهان، تا امکانات رفاهی، سرگرمی و دانش افزایی تعبیه شده توسط میزبان و درنهایت نیز آن چه که در قالب هنر محیطی، برای تحت تاثیر قرار دادن خیل مخاطب میلیونی در نظر گرفته می شود، همه و همه به هنرهای تجسمی، هنرهای نمایشی، هنر موسیقی و مولتی مدیا بسیار وابسته اند .

در اکسپو شانگهای، کشور میزبان یک مرکز فرهنگی هنری علاوه بر جایگاه های در نظر گرفته شده در بخش های مربوط به قاره ها در نظر گرفته بود که در نوع خود و از انظر امکانات استفاده از محصولات و رویدادهای هنری زنده و ضبط شده، در سطح جهانی بی نظیر بود. ساختمان مرکز فرهنگی اکسپو (Expo Culture Center) یک سازه بود با کلی امکانات فرهنگی هنری. سازه ی توجه برانگیزِ بیضی شکل، دربرگیرنده ی سالن 18 هزار نفری بود که برگزاری مراسم افتتاحیه و اختتامیه ی نمایشگاه در آن تعبیه شده بود. همچنین کشورهای درخواست کننده ، برنامه های هنری و کنسرت های موسیقی بزرگ خود را هم در این مکان می توانستند برگزار کنند. همچنین سالن های سینمای فعال، رستوران ها و کافه های متعدد، نمایشگاه های متنوع آثار هنری، راهرو چشم اندازی که کل فضای نمایشگاه را در ارتفاعی بلند در دیدرس داشت و دیگر امکانات جانبی، از دیگر بخش ها و جذابیت های این ساختمان عظیم بود .

یکی دیگر از جنبه های پررنگ در نمایشگاه اکسپو شانگهای، سالن های بزرگ مربوط به مضمون Theme نمایشگاه بود. در این سالن های عظیم که بعضا کارخانه های متروکه بودند که با حفظ ساختار بازسازی شده بودند، هنر مفهومی، انیمیشن و چیدمان نقش پررنگی ایفا می کرد .

در اکسپو 2012 یوئسو گالری خیابان مانند، (EXPO Digital Gallery , EDG) به نوعی نقش ستون فقرات نمایشگاه را – بویژه برای پاویون های بین المللی کشورها – داشت. گالری دیجیتال درواقع «شاهراه محوری» بود؛ درست مثل سایت اکسپو میلان و خیابان زندگی .

دیگر بخش مهم نمایشگاه در یوئسو، میدان اکسپو (EXPO Plazza) بود که بیشتر برنامه های فرهنگی – هنری در آن اجرا می شد و البته برنامه های سنتی کره یی اش با لباس ها و موسیقی محلی، معمولا با استقبال چشمگیری مواجه می شد. در سالن Tent Theater هم که جزو معدود بخش های داخلی نمایشگاه بود که باید برای بازدید از آن بلیت تهیه می شد، گروهی از هنرمندان مطرح کره برنامه ای یک ساعته را برای مخاطبان تدارک دیده بودند. این بخش نمایشگاه مشتریان پروپا قرص خاص خود را داشت که گاه حتا تا یک ساعت برای دیدن برنامه های آن در صف منتظر می ماندند .

برنامه های هنری در اکسپو یوئسو نیز به دو صورت رسمی و غیررسمی اجرا می شدند. حالت غیررسمی آن برنامه های هنری و تفریحی متعددی بود که در جای جای فضای نمایشگاه یا در برابر پاویون های خاص، توسط دو یا چند هنرمند موسیقی، تئاتر یا ورزشکار حرکات آکروباتیک اجرا می شد. این برنامه ها یا توسط دانشجویان علاقه مند کره یی ترتیب می یافتند، یا توسط گروه های هنری و نمایشی که به واسطه کشورهای شرکت کننده در نمایشگاه حضور یافته بودند و جزو برنامه های الزامی یا ترجیحی شان بود که بازدیدکنندگان از نمایشگاه را سرگرم کنند . مخاطبان کره یی هم که هیچ فرصتی را برای کمی سرگرمی یا لحظاتی شادی از دست نمی دادند، علاوه بر توجه به جذابیت های مولتی مدیایی، به این برنامه ها نیز توجه ویژه ای نشان می دادند و به راحتی متعجب و مشعوف می شدند .

نوع دوم برنامه ها هم برنامه های رسمی از پیش طراحی شده در جایگاه های مخصوص بود که علاوه بر اعلام مداوم از بلندگوهای نمایشگاه، از طریق تبلیغات محیطی و رسانه یی نیز تبلیغ می شدند. یکی از فضاهای اصلی اجرای این برنامه ها، جایگاه موسیقی بود که در یک منتهی الیه سایت نمایشگاه در مسیری که برای پهلو گرفتن قایق های بزرگ تعبیه شده بود، اجرا می شد و از جمله، اجرای موسیقی پاپ در آن رونق بیشتری داشت. البته در اکسپو شانگهای علاوه بر سالن 18 هزار نفری سرپوشیده، در هر محوطه مربوط به یکی از قاره ها، یک جایگاه موسیقی طراحی شده بود که تازه علاوه بر جایگاه های ایجاد شده توسط کشورها بود .

در اکسپو 2015 میلان نیز دست اندرکاران فعلی و البته آن زمان حضور ایران در این رویداد جهانی در دل اروپا نیز به عینه دیدند که فعالیت های روزانه ی هنری چه سهم قابل توجهی از جذب مخاطب را در طول 6 ماه برگزار به خود اختصاص داده بود. سایت اکسپو میلان هم طوری طراحی شده بود که پاویون ها در دو طرف یک خیابان یا گذرگاه اصلی قرار گرفته بودند. علاوه بر اجرای برنامه های هنری در پاویون های کشورها و نیز سالن های مجزای تعبیه شده برای این منظور، برنامه های هنری محیطی که در این گذرگاه، توسط هنرمندان کشورهای مختلف مختلف اجرا می شد، از جاذبه های چشمگیر روزهای همیشه پررونق و پر رفت و آمد نمایشگاه بود. یکی از برنامه های هنری که در نشریه های معتبر ایتالیایی نیز بازتاب ویژه داشت، اتفاقا برنامه ی عروسک های غول پیکر گروه نمایشی ایران بود. پس از آن، برنامه ی نقالی با لباس های سنتی و نیز رقص محلی ایرانی نیز بسیار مورد توجه بازدیدکنندگان قرار گرفته بود .

درواقع می توان گفت، هنرهای نمایشی کمتر متکی به کلام و با اسفاده از موسیقی های بومی و محلی، در هر دو گونه اکسپو جامع جهانی و تخصصی بین المللی، به گواه دست کم آن چه در شانگهای 2010 ، یوئسو 2012 و میلان 2015 تجربه شد، نقشی حیاتی در کارکرد حضور کشورها در این آوردگاه جهانی ایفا می کند .

درواقع می توان گفت، نمایشگاه طولانی مدت اکسپو، یک بازار پر رنگ و لعاب است که هر کشوری (در اکسپوهای جامع حدود 200 کشور و در اکسپوهای تخصصی بیش از 100 کشور) تلاش می کنند خیل میلیونی بازدیدکنندگان را در روزهای متمادی از 90 تا 180 روزه، به سمت حجره (پاویون) خود بکشند. در این میان، اجرا و ارایه ی برنامه ها و دستاوردهای هنری، با توجه به ویژگی های فطرت بشری، نقش غیر قابل انکار و بسیار مؤثری را ایفا می کند .

حال خبرهایی شنیده می شود، مبنی بر این که ایران در اکسپو تخصصی بین المللی آستانه 2017 که از میانه ی خردادماه آغاز خواهد شد، تصمیم دارد با حذف برنامه های هنری از پیش طراحی شده - با توجیه صرفه جویی در مخارج - حضور یابد. این مثل آن است که شما بر یک صحنه ی همایش عمومی بخواهید بدون لباس مناسب حاضر شوید و بالطبع، خواستن این که برنامه ها و طرح های فرهنگی هنری حتما باید برای حضور مؤثر و موفق ایران در این آوردگاه جهانی لحاظ شود، مانند این است که بگوییم، لطفا بدون لباس بر این صحنه ی بسیار در معرض مشاهده، حاضر نشوید !